* PV: Thưa ông Trần Đăng Khoa, rất mừng lại được tán gẫu với ông. Trước hết xin chúc mừng ông cùng Hội đồng Giải thưởng UPU đã chọn đúng bài viết của em Nguyễn Thị Thu Trang, 14 tuổi, học sinh lớp 9B, Trường THCS Nguyễn Trãi, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương để chuyển đến Hội đồng thi UPU quốc tế. Và cách đây ít ngày, bài viết của em Thu Trang đã được Hội đồng giám khảo UPU quốc tế trao giải Nhất, và nói như báo VietNamNet thì đó là “Bức thư hay nhất thế giới”…
- Nhà thơ Trần Đăng Khoa: Sao bà lại chúc mừng tôi? Phải chúc mừng Bộ Thông tin và Truyền thông, ngành Bưu chính - Viễn thông, báo Thiếu niên Tiền phong, trong đó có ông bầu Đức Quang, cùng Hội đồng giám khảo UPU của Việt Nam, trong đó có rất nhiều nhà văn nhà thơ nổi tiếng: Nguyễn Trí Huân, Tạ Duy Anh, Phan Thị Thanh Nhàn, Lê Phương Liên, Hữu Việt, Bảo Ngọc, Đức Quang và các anh chị Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Bưu chính - Viễn thông chứ. Cách đây ba tháng, trên báo chí cũng như kênh truyền thông, tôi cũng đã bàn về vấn đề này. Giám khảo UPU Việt Nam đã trao giải Nhất ở trong nước và hy vọng em sẽ giành được giải cao nhất trong cuộc thi quốc tế. Và đến nay, kết quả đúng như sự tiên đoán của chúng tôi. Thu Trang là học sinh giỏi. Em giỏi toàn diện. Gia đình em rất nghèo. Em hiện sống với ông bà nội. Vừa học, vừa lao động cùng ông bà nuôi hai em nhỏ dại. Em đã mang lại niềm vinh quang về cho cho đất nước.
Cách đây 7 năm trong cuộc thi viết thư quốc tế UPU lần thứ 39, em Hồ Thị Hiếu Hiền ở Đà Nẵng cũng đã giành được giải Nhất quốc tế và đã được ông Nguyễn Bá Thanh, Bí thư Thành ủy Đà Nẵng, quyết định tặng cho em một căn hộ tại trung tâm thành phố Đà Nẵng. Cuộc thi UPU lần thứ 45, năm 2016, em Thu Trang đã giành được giải Nhất với điểm cao tuyệt đối. Ngày 10-10-2016, tại Thổ Nhĩ Kỳ, em Thu Trang đã nhận giải thưởng quốc tế. Em phát biểu bằng tiếng Anh và đọc bức thư bằng tiếng mẹ đẻ. Cả hội trường với 200 đại biểu đến từ 200 quốc gia trên thế giới đều kinh ngạc, bàng hoàng. Nhiều người không cầm được nước mắt. Tôi cũng rất mong các đồng chí lãnh đạo tỉnh Hải Dương tặng em một căn hộ hay một món quà gì đó tương đương như thành phố Đà Nẵng để khuyến khích những tài năng của đất nước, và của tỉnh Hải Dương, hướng các em gắn bó với quê hương, với đất nước và chăm chỉ học hành.
* Nếu cần nói về tác phẩm đặc sắc này, ông sẽ nói sao?
- Thì tôi cũng đã nói cách đây 3 tháng rồi, khi chúng ta đã trao giải Nhất tác phẩm này ở trong nước và chọn gửi đi quốc tế. Nếu cần nhấn thêm, tôi chỉ muốn nói rằng, nhiều người lớn chúng ta không hiểu trẻ con. Làm phim hoạt hình, hay viết cho các em, chúng ta thường ngô nghê hóa các em, và cứ tưởng sự ngô nghê ấy là con trẻ. Đấy là sự nhầm lẫn tệ hại. Sự thật, chỉ có người lớn chúng ta ngô nghê nên cứ đùa dai. Còn trẻ em lại rất nghiêm túc. Các em quan tâm đến nhiều vấn đề lớn của đất nước và của nhân loại.
Cuộc thi UPU năm nay dành cho các em là một đề tài rất thú vị: “Hãy viết một bức thư cho chính mình năm 45 tuổi”. Đề thi rất thông minh, dù không có gì xa lạ. Thời tôi còn học phổ thông, cũng đã có đề văn: “Em hãy nói về ước mơ của mình”. Kể về ước mơ của mình là đề văn thông thường, có phần nhàm tẻ. Nhưng với tư duy của người nước ngoài thì khác đấy: “Hãy viết một bức thư cho chính mình năm 45 tuổi”. Thế là thành cuộc chơi thú vị.
Tuổi 45 không còn trẻ nữa. Nhưng cũng không phải là già. Đó là cái tuổi chín nhất trong một đời người. Tôi thật sự kinh ngạc khi đọc bài viết của các em. Đặc biệt là em Nguyễn Thị Thu Trang, 14 tuổi, học sinh lớp 9 Trường THCS Nguyễn Trãi, tỉnh Hải Dương. Bức thư phải gửi cho chính mình. Vậy mà Thu Trang lại liều mạng hóa thân vào cậu bé Aylan Kurdi để viết thư cho chính cậu ta khi 45 tuổi. Oái oăm thay, bé Aylan Kurdi thì ai cũng biết là đã chết trên bờ biển Bodrum Thổ Nhĩ Kỳ, trong một cuộc chạy trốn bạo lực cùng gia đình em. Nhưng đó lại chính là điều đáng nói nhất ở bức thư này.
Nhà văn Tạ Duy Anh đã nhận xét rất thú vị. Cũng theo nhà văn, lời kể của cậu bé Aylan Kurdi trên thiên đường, chính là giấc mơ của Nguyễn Thị Thu Trang về một thế giới không còn bạo lực, không còn cảnh con người xua đuổi nhau, dồn nhau đến chốn cùng đường.
Trí tưởng tượng quan trọng hơn học vấn, chính Einstein thiên tài đã từng nói thế. Nhưng ở đây Thu Trang lại có cả hai. Trí tưởng tượng đã giúp em vượt qua giới hạn trần trụi của hiện thực để biến mọi thứ đều có thể. Ai bảo bé Aylan Kurdi đã chết? Ai dám khẳng định em đã không còn ngày ngày lớn lên cùng với thế giới, nơi trái tim hàng triệu triệu trẻ em trên trái đất? Em sống bất tử để làm một bài học và nhắc nhở con người rằng, chỉ có sự khốn cùng của đạo đức là không có cơ hội tái sinh. Và những vẻ đẹp đích thực, vẻ đẹp tinh khiết thì không thể chết được.
Còn học vấn? Chỉ qua trên dưới một ngàn chữ, người đọc không thể không kinh ngạc về sự hiểu biết sâu sắc của em trước một trong những vấn đề rất lớn của nhân loại là di dân và phân biệt đối xử. Hóa ra điều tồi tệ hơn cả sự phân biệt quốc tịch, màu da là những đường biên giới vô hình luôn được dựng lên trong trái tim con người. Nó ngăn cản mọi sự tốt đẹp.
Nếu nhờ vào công nghệ để thống kê các sự kiện, quá lắm chỉ có thể kể lại. Còn đây, chỉ qua mấy dòng, một lịch sử đen tối thuộc về nhân loại khởi từ thói vụ lợi, vô trách nhiệm và đạo đức giả gắn với vấn đề di dân đã bị bóc trần: “Hình ảnh tôi được chia sẻ rộng rãi trên các trang mạng xã hội, các phương tiện truyền thông. Họ đã nói những gì? “Thảm họa nhân đạo mang tính toàn cầu”, “Biểu tượng của nỗi đau mà người dân Syria phải hứng chịu cũng như nỗ lực tuyệt vọng để thoát khỏi nỗi đau ấy”; rồi “Khiến thế giới câm lặng” hay “Thức tỉnh lương tri”… Và người ta còn vẽ lên bức hình tôi đôi cánh thiên thần (…). Nhưng dù thế nào đi nữa thì một sự thật vẫn luôn hiện hữu: Một cuộc đời đã chấm dứt”.
Vâng, chúng ta không thể cứ ngồi đó mà nói hùng hồn về đủ thứ tốt đẹp, trong khi ngoài khơi hàng ngàn người đang chìm xuống biển, làm mồi cho cá, cho các loại hải tặc. Chẳng lý lẽ nào có thể làm sống lại một con người. Trong khi đó bé Aylan Kurdi hoàn toàn có thể là một Steve Jobs làm thay đổi cả thế giới, cho trái đất này nhiều hy vọng và ánh sáng hơn.
Bây giờ, tôi xin mời quý vị đọc bức thư đã được trao giải Nhất quốc tế, mà báo điện tử VietNamNet gọi là “Bức thư hay nhất thế giới” này:
Bức thư dự thi của em Nguyễn Thị Thu Trang
Thiên đàng, ngày 1 tháng 1 năm 2016
Xin gửi lời chào tới anh bạn tương lai của tôi!
Vậy là đã gần bốn tháng kể từ ngày tôi rời xa dương thế. Có lẽ sự từ giã trần thế quá sớm khiến tôi trưởng thành hơn để hôm nay tôi viết bức thư này cho anh.
Tôi - bé Aylan Kurdi 3 tuổi người Syria - được cả thế giới biết đến với giấc ngủ vĩnh hằng trên bờ biển Bodrum Thổ Nhĩ Kỳ, viết thư cho anh - là tôi của tuổi 45 còn sống nơi trần thế. Nghe có vẻ vô lý anh nhỉ? Tôi đã chết thì làm gì có anh! Nhưng tại sao không thể khi mọi thứ đều trong một giấc mơ - cả tôi và anh. Những thiên thần sẽ giúp tôi gửi bức thư này đến anh! Anh bạn thân yêu!
Giờ đây tôi đang ở trên thiên đàng - một thế giới kỳ diệu lung linh biết mấy. Nơi này chẳng có ngày hay đêm. Mặt trời, vầng trăng và cả những vì sao lấp lánh cùng nhau tỏa sáng, không gian lúc nào cũng trong veo như pha lê. Mẹ và anh trai tôi đang mỉm cười cùng những linh hồn khác. Chúng tôi không có quốc gia, không phải di cư, không phân biệt tôn giáo, không có khủng bố hay bạo lực… Tất cả đều như nhau - những linh hồn bay nhẹ nhõm, thanh thản và bình yên.
Giờ đang là giao thừa. Từ trên đây, chúng tôi có thể ngắm nhìn cả trái đất. Ngắm nhìn những chùm pháo hoa lộng lẫy bung nở trong màn đêm và lắng nghe tiếng chuông ngân vang. Dưới đó là những mảng màu tương phản. Có những nơi rực rỡ trong ánh sáng, lại có những mảng tối im lìm đâu đó. Tiếng chuông lẫn trong tiếng súng, hạnh phúc ở cùng với bất hạnh, thù hận đi liền với tình yêu… Chao ôi, cuộc sống nơi trần thế! Giờ thì tất cả đã quá xa vời.
Anh bạn tuổi 45 ơi, anh còn nhớ chứ! Chúng ta theo cha mẹ chạy trốn khỏi chiến tranh và bạo lực đẫm máu nơi quê nhà Kobani với giấc mơ về “miền đất hứa” ở trời Âu. Vậy mà giấc mơ ấy chấm dứt chỉ 20 phút sau khi chiếc thuyền khởi hành.
Biển dậy sóng, thuyền lật úp, bàn tay bé nhỏ của tôi buông rời tay mẹ. Tôi đã hét lên: “Bố ơi, xin đừng chết!”. Tôi đã vật lộn với những con sóng, đã cố bấu víu lấy sự sống mong manh, đã vùng vẫy trong tuyệt vọng. Nhưng đứa bé 3 tuổi thì có thể làm được gì giữa biển cả mênh mông trong đêm tối mịt mù? Và rồi biển cả rộng mở đón tôi vào lòng.
Biển cả cũng rất khoan dung, khi thay vì nhấn chìm tôi đã đưa tôi vào bờ, nằm yên trên nền cát. Hẳn anh còn nhớ hình ảnh của tôi khi ấy. Bé bỏng, áo màu đỏ và quần xanh lam. Chân đi giày, hai tay buông xuôi theo chiều chân. Tôi nằm trên bãi biển. Mặt úp xuống bờ cát hiền hòa như đang say ngủ. Xung quanh, những con sóng vỗ về. Một giấc ngủ dài vĩnh viễn.
Hình ảnh tôi được chia sẻ rộng rãi trên các trang mạng xã hội, các phương tiện truyền thông. Họ đã nói những gì? “Thảm họa nhân đạo mang tính toàn cầu”, “Biểu tượng của nỗi đau mà người dân Syria phải hứng chịu cũng như nỗ lực tuyệt vọng để thoát khỏi nỗi đau ấy”; rồi “Khiến thế giới câm lặng” hay “Thức tỉnh lương tri”… Và người ta còn vẽ lên bức hình tôi đôi cánh thiên thần… Đây, dĩ nhiên không phải là cách người ta “cường điệu hóa” hay “thi vị hóa” một cái chết.
Đây là sức lay động từ một cái chết và là cách người ta làm dịu lại nỗi đau. Nhưng dù thế nào đi nữa thì một sự thật vẫn luôn hiện hữu: Một cuộc đời đã chấm dứt. Đứa trẻ mãi mãi tuổi lên 3. Tôi và gia đình đã sống sót qua mưa bom bão đạn Syria bất ổn, nhưng lại bỏ mạng khi đang trên đường tìm một nơi bình yên khác để sống. Cái chết quá sức đớn đau và quá sức vô lý.
Chao ôi, ba năm - một cuộc đời! Giá không có chiến tranh và bạo lực; giá tôi được đi trên chiếc thuyền chắc chắn hơn; giá bố mua được cho tôi chiếc áo phao; giá như các nước châu Âu mở rộng đường biên giới; giá như… thì có lẽ tôi đã không phải chết!
Giờ thì thân xác tôi đã được trở về nơi quê nhà. Một hành trình trở về đất mẹ dằng dặc. Nhưng là trở về sau khi đã chết. Trở về cái nơi mà tôi đã tháo chạy. Trở về chỉ để nằm dưới lòng đất. Đúng là một kiếp người dạt trôi, một phận người bèo bọt! Nhưng anh ạ, dù sao thì tôi cũng được nhiều người biết đến, được an ủi.
Còn hàng nghìn, thậm chí hàng triệu cái chết khác thì sao? Hàng nghìn người di cư đã bỏ mạng khi vượt Địa Trung Hải, hàng nghìn đứa trẻ đã chết vì đói, vì rét, vì bệnh tật, hàng trăm người chết vì khủng bố… Một người đồng hương Syria của tôi đã viết thế này trước khi chết chìm anh ạ: “Cảm ơn biển cả đã chào đón chúng tôi mà không đòi hỏi visa… mà không cần hỏi tôn giáo của tôi là gì…”.
Thế đấy, có những cái chết được người ta xoa dịu. Có những cái chết được người ta tưởng nhớ. Nhưng cũng có cái chết bị bỏ rơi, quên lãng. Chao ôi, chỉ có chết mới hết bất công sao? Hay đến chết cũng chưa hết bất công? Và từ nơi đây, từ trong đau đớn tột cùng của một đứa trẻ đã chết, từ trong yên bình, nhẹ nhõm nơi thiên đàng, tôi viết thư cho anh - là tôi, 45 tuổi còn sống nơi trần thế.
Anh sẽ hỏi sao không phải là một độ tuổi nào khác? Anh bạn, tôi chọn anh - tuổi 45 - là bởi khi ấy ta đã định vị được bản thân trong cuộc đời. Khi tôi 45 tuổi, còn sống - là anh - ta sẽ thế nào nhỉ? Một ông bố? Một công chức bình dân? Hay một nhân vật có khả năng thay đổi thế giới?
Anh biết đấy? Steve Jobs của Apple cũng là con một người di cư. Và ta sẽ sống ở đâu? Trở về quê hương Syria hay ở miền đất hứa trời Âu? Thế giới khi ấy sẽ ra sao? Có như thiên đàng tôi đang sống? Tuổi 45 ngỡ sẽ đến như một lẽ tự nhiên ư? Không! Có những tuổi 45 mãi mãi chỉ là ước mơ không thành hiện thực. Ai sẽ cho tôi và những đứa trẻ như tôi tuổi 45? Ai sẽ cho chúng tôi cuộc đời? Làm sao để tất cả mọi người đều có tuổi 45, tuổi 55 và hơn thế nữa? Câu hỏi ấy ai sẽ trả lời cho tôi, thưa anh!
Thân ái
Tôi - là anh từ trên thiên đàng.
