Nhân một chuyến vào Đà Nẵng, tháng 5 năm 1983, thi sĩ Xuân Diệu nói chuyện về Thơ ở Phòng Giáo dục thành phố Đà Nẵng. Nhạc sĩ Trương Xuân Mẫn, cán bộ của Phòng Giáo dục, mời nhà thơ và tôi đi uống cà phê ở quán góc đường Lê Lợi - Quang Trung.
Ngồi đối diện với chúng tôi khoảng hai mét là ba anh thanh niên. Một anh ghé vào tai bạn nói nhỏ: “Xuân Diệu”. Cả ba đều hướng vào nhà thơ.
Tôi bắt chuyện: - Các anh đã đọc thơ tình Xuân Diệu chưa?
Một cậu nhanh nhảu trả lời rất hóm: - Dạ có! Đọc từ khi còn trong bụng mẹ!
- Đọc thơ tình Xuân Diệu từ trong bụng mẹ, vậy theo cậu bài nào là tiêu biểu nhất của thơ tình Xuân Diệu?
- Dạ thưa, Biển.
Tôi cho là không phải. Anh thứ hai bèn nói là bài Xa cách.
Tôi nhấn mạnh là bài tiêu biểu về sự khát khao tình yêu chứ không phải là bài hay nhất. Ba anh bạn trẻ đồng thanh đề nghị tôi cho biết ý kiến. Tôi nói, theo tôi đó là bài Đa tình viết từ năm 1943. Riêng cái đầu đề đã đủ tiêu biểu rồi.
Một anh phát biểu: - Nếu được, đề nghị đọc cho anh em nghe.
Tôi nhìn Xuân Diệu: - Anh cho phép tôi đọc?
Nhà thơ gật đầu nói: - Nếu cậu thuộc thì đọc cho đúng, đừng râu ông nọ cắm cằm bà kia!
Tôi bắt đầu đọc:
Nghìn buổi sáng bình minh xe sợi thắm
Đem hồn tôi ràng rịt với xuân tươi
Thuở xưa kia là con của mặt trời
Tôi có lửa ở trong lòng nắng dội
Tôi đã yêu từ khi chưa có tuổi
Lúc chưa sinh, vơ vẩn giữa dòng đời
Tôi vẫn yêu khi đã hết tuổi rồi.
Không xương vóc, chỉ huyền hồ bóng dáng
Cô gái pha cà phê đứng lặng bên góc bàn, lắng nghe chăm chú. Bà chủ quán trạc ngoại tứ tuần, tôi đoán là mẹ cô gái, từ trong phòng bước ra cũng lắng nghe. Tôi hăng hái đọc tiếp:
Vào đêm tối, tôi sẽ cầm đuốc sáng
Rọi u minh tỏa rạng ánh hồn sâu
Đến ru thơ bao kẻ hãy buồn đau
Tìm ấp mộng những hồn sầu rã mục
Dù chăng nữa tôi có sa địa ngục
Nhưng lòng tôi còn giữ suối tình thương
Thì luôn luôn tôi vẫn ở thiên đường
Vừa đọc thơ vừa nhìn “thính giả”, tôi thấy mọi người từ cô gái pha cà phê, bà chủ quán đến khách đều ngừng hết lại, chỉ còn biết có Đa tình. Vài người hình như chưa hề biết bài này nên có vẻ bất ngờ và thú vị khi nghe các câu:
Với trăm ma tôi hẹn những mười nguyền
Những Tây Thi, Lộng Ngọc, những Điêu Thuyền
Những Tần nữ, Dương Phi bao vẻ ngọc
Hồn đông thế tôi sợ gì cô độc
Ma với nhau thì ôm ấp cùng nhau
Chuyện yêu đương bây giờ đã hết đâu
Niềm tâm sự vẫn còn như thuở sống
Trong địa ngục lan đi bao ấm nóng
Giữa hồn thường thắm thiết một ma thơ
Đem nhớ nhung an ủi dưới trăng mờ
Và trong gió phất phơ đi có bạn
Đến hai câu cuối:
Kẻ đa tình không cần đủ thịt da
Khi chết rồi thì tôi sẽ yêu ma!
Một anh reo lên: - Đúng quá! Yêu từ khi chưa có tuổi cho đến lúc chết rồi mà vẫn yêu thì quả là tiêu biểu cho sự đa tình!
Anh bên cạnh nói tiếp: - Đọc thơ tình Xuân Diệu từ trong bụng mẹ mà chưa đọc Đa tình thì coi như chưa đọc thơ Xuân Diệu vậy.
Trương Xuân Mẫn đèo Xuân Diệu về trước, tôi nán lại mấy phút. Một anh thanh niên hỏi nhỏ tôi: - Xuân Diệu làm thơ tình hay quá ắt là có nhiều người đẹp mê tít nhưng nghe nói nhà thơ không lập gia đình riêng?
Tôi nói: - Xuân Diệu đã một lần kết hôn nhưng sau đó hai người đã chia tay. Tuy vậy, hai người vẫn rất trân trọng nhau, và nhà thơ đã viết hai bài thơ sau khi ly hôn rất xúc động.
Cả hai bài anh đã tặng tôi bản đánh máy trên giấy pơluya mỏng. Rất tiếc, tôi đã để lạc mất.
Bài thứ nhất gồm bốn khổ thơ bốn câu năm chữ, tôi chỉ nhớ hai khổ đầu:
Anh có nhà có cửa
Nhưng không vợ không con
Sợ cái bếp không lửa
Sợ cái cửa không đèn
Từ khi anh có em
Cửa sổ ánh đèn xanh
Xa xa anh thấy sáng
Trong đêm khung cửa lành.
(Hai khổ sau viết đại ý là sau khi chia tay vợ thì cái bếp lại không lửa và cái cửa lại không đèn).
Bài thứ hai là Đời anh em đã đi qua. Trong Toàn tập Xuân Diệu (NXB Văn học, năm 2000) in hầu hết thơ ông nhưng không có bài Đa tình và bài này. Xin được chép lại như sau:
Đời anh em đã đi qua
Sáng thơm như một bông hoa giữa đời
Nói làm sao hết em ơi
Bốn năm kỳ diệu đất trời nhớ em
Ngôi nhà, cánh cổng, trái tim
Khóm cây, con mắt, ngày đêm đón mừng
Anh đi, em hỏi thăm chừng
Anh về, miệng đã gọi lừng: em ơi!
Bữa ăn thành một hội vui
Có em gắp với rau thôi cũng tình
Cảnh thường cũng hóa ra xinh
Có em, anh hết ngẫm mình bơ vơ
Bốn năm đầm ấm say sưa
Tình yêu biết có hạn bờ nào đâu
Bốn năm nhưng cũng qua mau
Cõi trần ai có ở lâu thiên đường
Giã từ, từ biệt đôi phương
Đôi nơi, đôi ngả, đôi đường, khổ anh
Bốn năm khép lại trời xanh
Nhớ em như một mộng lành mà thôi
Từ nay anh lại trong đời
Bữa ăn ngồi với một đôi đũa cầm
Giường kia một bóng anh nằm
Phòng văn một sách đăm đăm sớm chiều
Muôn vàn cảm tạ em yêu
Chắt cho anh biết bao nhiêu ân tình
Ai hay em đã để dành
Án hương một thuở thơm thanh suốt đời
Sống bằng nhớ lại nguồn vui
Nhớ khi ôm cả đất trời cùng em.
