Tháng 1-1949, Trung ương Đảng ta triệu tập Hội nghị toàn quốc (bất thường) của Đảng để bàn về vấn đề chuẩn bị Tổng phản công trong kháng chiến chống thực dân Pháp. Về dự hội nghị có đại biểu các khu ủy, xứ ủy Nam Bộ, xứ ủy Cao Miên (Campuchia), xứ ủy Lào và đại biểu Tây Lào (người Việt tại Thái Lan), đoàn đại biểu quân đội và các cơ quan, đoàn thể tại Trung ương, các đồng chí ủy viên Trung ương Đảng và các cán bộ lãnh đạo cao cấp của Đảng. Hội nghị do Tổng bí thư Trường Chinh chỉ đạo.
Hội nghị đã nghe bản báo cáo chỉ đạo của Tổng bí thư Trường Chinh nhan đề “Chuẩn bị tích cực Tổng phản công”, thảo luận sôi nổi và đã biểu quyết thống nhất với bản báo cáo.
Sau hội nghị, các đoàn đại biểu khu ủy và xứ ủy còn ở lại ATK Việt Bắc cho đến hết tháng 5-1949 để học tập, tập huấn thêm tại trường Đảng cao cấp Nguyễn Ái Quốc (nay là Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) mới thành lập năm 1948, do Tổng bí thư Trường Chinh trực tiếp làm giám đốc đầu tiên.
Đây là dịp đầu tiên trong kháng chiến chống Pháp, đại biểu các địa phương của Đảng ta có dịp về Trung ương và tiếp xúc với Hồ Chủ tịch, đồng chí Trường Chinh và các cán bộ lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước ta.
Các đại biểu địa phương và Trung ương rất vui mừng, phấn khởi được đón mừng và dự ngày sinh nhật lần thứ 59 của Bác Hồ kính yêu, vị lãnh tụ vĩ đại của toàn Đảng, toàn quân và toàn thể nhân dân ta.
Tối 19-5-1949 tại nhà A (Văn phòng Tổng bí thư) xã Điềm Mặc, ngay dưới chân núi Hồng, đã diễn ra lễ chúc thọ mừng sinh nhật lần thứ 59 của Bác do Tổng bí thư chủ trì. Cùng dự còn có bác Tôn Đức Thắng - Chủ tịch Mặt trận Liên Việt, đồng chí Hoàng Quốc Việt - Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng - Chủ tịch Tổng bộ Việt Minh - Chủ tịch Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam, Phó thủ tướng Phạm Văn Đồng, đồng chí Nguyễn Lương Bằng - một lão đồng chí, đại tướng Võ Nguyên Giáp, đồng chí Trần Đăng Ninh và nhiều đồng chí khác.
Mở đầu, đồng chí Trường Chinh thay mặt Đảng và các đại biểu chúc Bác mạnh khỏe, sống lâu để dắt dẫn toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta đến thắng lợi hoàn toàn. Cuối cùng, đồng chí không quên hô khẩu hiệu Hồ Chủ tịch muôn năm, mọi người cùng hô vang khẩu hiệu và vỗ tay hoan hô.
Bác Hồ đứng lên phát biểu. Người nói đại ý hoan nghênh và cảm ơn Trung ương Đảng tổ chức sinh nhật lần thứ 59 của Người và Bác cảm ơn các đại biểu đã đến dự đông đảo. Tuy nhiên, Người nói: “Tôi xin đọc một bài thơ để các đại biểu hiểu ý của tôi”.
Và Người đọc bài thơ:
Vì nước nên chưa nghĩ đến nhà
Năm mươi chín tuổi vẫn chưa già
Chờ cho kháng chiến thành công đã
Bạn sẽ ăn mừng sinh nhật ta.
Bài thơ này của Bác nhiều người đã đọc và đã biết, tạp chí Hồn Việt cũng đã đăng nhưng một bài thơ thứ hai mừng sinh nhật bác lần thứ 59 thì gần như người đọc chưa biết. Tôi xin kể như sau:
Khi Bác đọc xong bài thơ đó, mọi người đều vỗ tay hoan hô nhưng tất cả đều nghĩ: Thế thì buổi lễ mừng sinh nhật Bác chấm hết tại đây ư?
Mọi người đang phân vân thì bỗng nhiên, lão đồng chí Hồ Tùng Mậu, người Quỳnh Đôi - Nghệ An, một đồng chí cách mạng lão thành và là Tổng thanh tra Chính phủ, giơ tay xin phát biểu ý kiến và cụ đứng lên nói:
- Kính thưa Hồ Chủ tịch! Kính thưa đồng chí Tổng bí thư Trường Chinh! Thưa toàn thể các đồng chí! Lễ sinh nhật lần thứ 59 của Hồ Chủ tịch đã diễn ra, bây giờ mà hoãn lại thì gay go to. Kính thưa Bác và đồng chí Thận [Trường Chinh], tôi có ứng tác một bài thơ vui mừng ngày sinh của Bác, tôi xin phép Bác và đồng chí Thận cùng các đồng chí được đọc bài thơ này, các đồng chí đồng ý không?
- Đồng ý! Đồng ý!
Tiếng vỗ tay vang dậy hội trường.
- Thế thì tôi xin đọc ngay!
Cụ Hồ Tùng Mậu nói rồi cụ hắng giọng đọc to bài thơ, đại ý “năm mươi chín tuổi vẫn chưa già”, vẫn có thể lấy vợ và nên cưới cho Hồ Chủ tịch một bà vợ. Thế là cả hội trường vang dội tiếng vỗ tay hoan hô.
Một người nào đó trong hội trường hô vang:
- Hồ Chủ tịch muôn năm!
Thế là hội trường vang lên tiếng hô “Hồ Chủ tịch muôn năm!”.
Tổng bí thư Trường Chinh đứng lên vui vẻ cười và nói:
- Xin kính mời Bác và các đại biểu ăn kẹo, uống nước, hút thuốc… vui vẻ!
Buổi tiệc trong chiến khu ATK tại Thái Nguyên tuy đơn sơ nhưng cũng có: kẹo lạc, kẹo vừng, nước chè xanh, mía, sắn luộc, sắn nướng, khoai sọ chấm mật mía, bỏng, bắp ngô luộc, bắp ngô nướng, nước ngô luộc, củ mài… Về thuốc lá thì có loại Cẩm Thủy của ta sản xuất tại Thanh Hóa, đưa từ Khu 4 ra ATK Việt Bắc. Lúc này, cuộc kháng chiến của ta đang gặp rất nhiều khó khăn, gian khổ. Sau cuộc tiến công của địch lên Việt Bắc thu-đông 1947 thì địch chặn các con đường giao thông tiếp tế từ vùng tạm chiếm ra các vùng tự do một cách quyết liệt nên đời sống của cán bộ và bộ đội ta gặp rất nhiều khó khăn. Buổi lễ có từng ấy thứ, theo tôi, cũng là tươm rồi đấy… Tuy đơn sơ nhưng cũng đầy đủ.
Mọi người vừa ăn vừa nói chuyện râm ran, cười nói vui vẻ lắm và bàn về bài thơ của cụ Hồ Tùng Mậu.
Được một lúc, đồng chí Tổng bí thư nói: “Bây giờ chúng ta vừa ăn kẹo, uống nước vừa liên hoan văn nghệ chào mừng sinh nhật Bác”.
Các đại biểu lần lượt giơ tay xin ngâm thơ, hát, thổi sáo, đánh đàn (accordéon, harmonica, mandoline, guitare, banjo…). Người thì ngâm thơ do mình tự làm, người thì hát bài do mình tự sáng tác hoặc ngâm và hát bài thơ, bài hát do các nhà thơ và các nhạc sĩ sáng tác ra. Cuối cùng một đại biểu đứng dậy đề nghị hội trường cùng ca lên bài hát Lãnh tụ ca của Lưu Hữu Phước: “Sao vàng phấp phới anh hùng sáng tươi/ Toàn Việt Nam hướng về ngày mới/ Hồ Chí Minh dắt dìu dân nước ta/ Đứng dậy trong đấu tranh (vùng lên) giành tự do/ Hồ Chí Minh muôn năm!/ Hồ Chí Minh muôn năm!”.
Buổi lễ mừng sinh nhật lần thứ 59 của Bác kết thúc trong sự vui vẻ và hân hoan của toàn thể các đại biểu.
Sau buổi lễ, đồng chí Trường Chinh nói với cụ Hồ Tùng Mậu:
- Không có cụ ứng tác bài thơ và đứng lên đọc thì tôi cũng chưa biết xử trí ra sao?!
Cũng chỉ có cụ Hồ Tùng Mậu mới có thể làm được bài thơ ấy và cũng chỉ có cụ mới có thể vui đùa được như thế.
Để lưu giữ lại một kỷ niệm vui về Bác và cuộc kháng chiến chống Pháp, cuộc kháng chiến mà trong bài thơ dài Việt Bắc, Tố Hữu từng viết: “Nhớ sao ngày tháng cơ quan/ Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo”, tôi viết bài báo này và tôi xin ghi lại kỷ niệm về một buổi lễ mừng sinh nhật Hồ Chủ tịch có một không hai.
___
* Con trai cố Tổng bí thư Trường Chinh (HV)
