Chế Lan Viên là một thiên tài
Ông là một nhà thơ thần đồng: từ 12 tuổi ông đã viết báo và đoạt giải Hoàng gia. 15, 16 tuổi làm thơ và in Điêu tàn lúc 17 tuổi, làm “kinh dị” (chữ Hoài Thanh) cả thi đàn. Kháng chiến, ông tham gia kháng chiến và chuyển hướng từ thơ lãng mạn qua thơ kháng chiến. “Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa/ Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường”.
Ông bị bệnh, phải qua Trung Quốc trị bệnh và lúc về thì gia đình tan vỡ. Bệnh tật và bi kịch trong đời riêng, nhưng vượt qua nỗi đau, ông làm thơ về nỗi đau và sự quyết liệt vượt qua bi kịch, đi đến Ánh sáng và phù sa. Đây là một tập thơ khác thường, chan chứa lòng yêu đời, lòng yêu Tổ quốc. Nó là một cột mốc của thơ Việt Nam hiện đại.
Nhiều năm sau đó, Chế Lan Viên viết về cuộc chiến đấu vĩ đại của nhân dân ta, về Bác Hồ, về miền Nam bất khuất, và vẫn viết về những tâm sự riêng tư nhưng được soi rọi dưới ánh sáng của tình yêu Tổ quốc, nhân dân.
Cuối đời, hàng ngàn bài thơ Di cảo, thơ trực diện đối mặt với những khó khăn trong cuộc sống - cuộc sống bộc lộ những mặt trái trong một hoàn cảnh lịch sử mà lối sống cách mạng bị bao vây tứ phía, nhưng đồng thời niềm tin yêu vẫn là âm điệu chủ đạo.
Thơ Chế Lan Viên đa chiều, nhiều thi pháp đúc rút từ thơ Đường, thơ Pháp…, thơ Việt Nam cổ điển. Không có câu thơ nào tầm thường. Tất cả buộc người ta suy nghĩ và xúc động. '
Tiểu luận của Chế Lan Viên viết tâm huyết, công phu, mỗi bài là một sáng tạo sâu sắc, độc đáo, hấp dẫn.
Nhà thơ Chế Lan Viên
Ông còn là một nhà bác học. Ông có tầm nhìn, suy nghĩ, học vấn rộng rãi, thông kim bác cổ. Ông đọc kinh Phật, kinh Thánh, kinh Koran (Hồi giáo), hiểu thơ Đường Tống và thơ Pháp tuyệt vời. Suốt đời cho đến lúc mất, ông vẫn chăm chỉ đọc, nghiền ngẫm. Ông đã chọn cho mình sứ mệnh làm thơ, viết văn và ông theo đuổi sứ mệnh ấy đến cùng.
Con người thường
Nghèo, bình dị, sống giản dị, không có áo để mặc Tết, sống sao cũng được, miễn là được viết, không đòi hỏi gì hơn. Cao cả, cao thượng, yêu người, giúp người không hề tính toán. Thích hài hước.
Trong sạch, đạo đức, nghĩ đến cái chết sao cho thơm (Để cho), nhưng nóng tính, tranh luận gay gắt, “nói thẳng mặt”, không nể ai, dù đó là “bề trên”.
Một con người như một con người, với đủ vị cay đắng và vinh quang của số phận. Một tài năng mà dân tộc và văn hóa đã sản sinh ra một cách diệu kỳ và cổ kim ít thấy.♦
* Phát biểu trong phim Chế Lan Viên của Hội Nhà văn Việt Nam, 2019
