Gắng cõng gạo để nhường tiêu chuẩn ăn cho bạn
Trong kháng chiến chống Mỹ, chiến trường Khu 5 rất gian khổ ác liệt. Anh em văn nghệ ở Ban Tuyên huấn khu hầu như ngày nào cũng chỉ có rau, sắn thay cơm. Tuy cùng ở Hội Văn nghệ giải phóng Khu 5, nhưng Thu Bồn công tác ở Ban Văn học, Quân khu 5. Hồi ấy, phía quân đội được cung cấp lương thực tốt hơn phía dân chính. Biết anh em bên này quá đói khổ, Thu Bồn thường tìm cách gửi qua lúc lon gạo, lúc ruột nghé bắp, lúc vài bánh lương khô tiếp tế. Một lần, Thu Bồn được phân đi đồng bằng cõng gạo. Theo quy định của cơ quan, ai cõng được 3 ang gạo (tức 90 lon) thì được ăn mỗi ngày 3 lon gạo và cứ thêm 1 ang lại được ăn thêm 1 lon. Vốn cõng được 5 ang, Thu Bồn vẫn còng lưng cõng tới 8 ang để thừa gạo tiêu chuẩn ăn dành đem cho anh em. Đường cõng gạo từ đồng bằng về Quân khu đã xa, anh lại còn mua đường, vòng sang tiểu ban Văn nghệ, Ban Tuyên huấn. Vừa đặt gùi gạo xuống chiếc ghế được bện bằng thân những cây gỗ nhỏ ở góc sân, anh vừa vẫy anh em:
- Tao cõng tới 8 ang gạo, mỗi ngày ăn được 8 lon, tao chỉ ăn 3 lon, thừa 5 lon, 7 ngày vị chi là 35 lon, tao mang cho tụi bay để có chút ít chất bột mà bồi dưỡng. Xem kìa, mặt đứa nào đứa nấy xanh như tàu lá, khổ chưa!
Đầu đề một tập thơ
Đối với người sáng tác, việc viết đã khó, việc đặt đầu đề cho tập sách của mình lại càng khó hơn. Sau hai lần đặt đầu đề rất hay: Bài ca chim Chơrao và Tre xanh, Thu Bồn bí hung khi đặt đầu đề cho tập thơ thứ ba. Lấy đề có màu như Nguyễn Mỹ ư? Anh em cơ quan đùa vui: Đồng vàng, Núi đỏ được không? Không ra thơ Thu Bồn. Bí quá, Thu Bồn cứ lẩm bẩm hết tên này đến tên nọ, như một kẻ tâm thần. Một lần nhà thơ Liên Nam nói:
- Mặt đất không quên được không?
Thu Bồn đang lẩm bẩm, bỗng ngửng lên nói:
- Mặt đất không quên à, không hay lắm, nhưng bí quá, ừ Mặt đất không quên thì Mặt đất không quên(*).
Tự mình đứng ra lĩnh xướng
Khi Thu Bồn đã nổi tiếng thì chúng tôi chỉ là những cây bút trẻ mới tập sự đi vào con đường viết văn. Một lần, tôi hỏi anh:
- Cái khó nhất trong nghề viết văn là gì hả anh?
- Là phải viết khác những cái người ta đã viết.
- Muốn thế thì phải làm sao?
Thu Bồn im lặng một chút rồi nói:
- Theo mình, phải đạp qua cái khiêm tốn u mê đi. Trong cuộc sống, thì việc hòa đồng với mọi người, khiêm nhường trước mọi người là tốt. Nhưng trong sáng tác thì không nên đứng hòa trong đám đông “hò lơ hó lơ” theo người lĩnh xướng mãi, mà phải tự mình đứng ra lĩnh xướng để có được giọng riêng.
Anh trở về hóa đá ở trong bia
Một lần, đi Huế về, chẳng biết Thu Bồn say em nào bên bờ sông Hương mà có bài thơ viết về Huế rất hay, có câu cuối cùng là “Anh trở về hóa đá ở trong kia”. Ngồi trên hè phố Đà Nẵng giữa mùa hè nóng nực, chúng tôi vừa uống bia vừa nghe Thu Bồn đọc bài thơ. Tới câu cuối cùng, bỗng nhiên Thu Bồn chỉ vào cốc bia của mình đọc trệch đi:
“Anh trở về hóa đá ở trong bia”
Lúc ấy cô phục vụ đứng bên bỗng cười to, lúi húi đi lấy đá, vì từ nãy đến giờ cô mải nghe thơ mà quên phục vụ khách.
Chiếc giường của mẹ
Vào đầu tháng 3-2003, trước khi Thu Bồn mất 3 tháng, nữ nghệ sĩ Lý Bạch Huệ, vợ nhà thơ, đột ngột ghé thăm vợ chồng tôi. Sau khi hỏi thăm sức khỏe nhau, chị nói:
- Anh Thanh Quế đang ở phòng cũ của anh Thu Bồn hồi Trại sáng tác văn học Quân khu 5 phải không ạ?
- Vâng, đúng rồi.
Chị vui vẻ:
- Anh Thu Bồn có nhờ em ra đây chụp ảnh chiếc giường cũ mà ngày xưa ảnh đóng cho mẹ ảnh nằm. Bây giờ bỗng nhiên ảnh nhớ lại rất rõ những kỷ niệm về mẹ anh ạ. Ảnh hay kể cho em nghe rằng, xa mẹ lâu ngày, hồi mới giải phóng, về quê, ảnh thường cõng mẹ qua chiếc cầu tre bắc trên con mương nhỏ trước nhà vì sợ mẹ đi qua sẽ té. Có thời gian, ảnh đưa mẹ ra ở với ảnh tại đây. Hằng ngày ảnh nấu cơm cho mẹ ăn, rót nước cho mẹ uống, cõng đưa mẹ đi tiểu tiện. Giờ thì ảnh nằng nặc bảo em ra đây chụp ảnh lại chiếc giường cũ ảnh đóng cho mẹ nằm…
Khi tôi cho hay rằng, chiếc giường cũ đã hư lâu rồi, tôi phải bỏ đi rồi, chị bỗng bưng mặt khóc hu hu:
- Làm sao đây anh. Biết nói với anh Trọng làm sao đây. Ảnh đang nằm bệnh, nóng ruột chờ em mang tấm ảnh về cho ảnh xem…♦
(*) Tên một tập thơ của Thu Bồn
