Tố Hữu, Chế Lan Viên, Huy Cận, Xuân Diệu, Tế Hanh… thường được xếp đứng đầu làng thơ hiện đại. Họ cũng là những nhà văn hóa lớn của dân tộc, đau đáu một nỗi niềm về lịch sử, về cha ông… Viết về Nguyễn Du, nghĩ về Nguyễn Du trong mạch cảm hứng ấy, gắn sâu sắc với những ngày mình đang sống trong cuộc chiến đấu của thời đại… là đặc trưng cho tác phẩm của họ.
Phỉ thành
Nhà thơ Huy Cận, quê Hà Tĩnh, đồng hương của Nguyễn Du. Ông nhiều năm làm Bộ trưởng, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, lại là người thâm trầm, uyên bác, quý trọng di sản văn hóa dân tộc, nên để tâm nhiều đến Nguyễn Du.
Cũng không rõ là những câu thơ lục bát rất hay của Huy Cận, như câu “Sắc trời trôi nhạt dưới khe/ Chim đi lá rụng cành nghe lạnh lùng” (Thu rừng) mà Xuân Diệu cho là hay như một câu thơ Đường, thì có dính líu gì đến câu thơ lục bát của Kiều không?
Một lần, anh kể tôi nghe là dạo sau hòa bình (1954), người ta thu hồi được một cái ấn triện của Nguyễn Du, gọi là ấn “phỉ thành”. Cái ấn ấy, anh nói đã được đưa vào bảo tàng, nhưng rồi nay thì chắc không còn nữa.
 |
Phỉ thành |
Nguyễn Du dùng ấn “phỉ thành” để in vào những câu thơ hay Cụ đọc. Nguyên nó gồm 4 chữ “phỉ nhiên thành chương” 斐然成章 trong Kinh Thi, nghĩa là văn chương tươi đẹp, văn chương hay. Cái ấn ấy chẳng qua chỉ là trò mọn của bậc đại gia, nhưng nó cũng là một trong những thú tao nhã của văn nhân ngày xưa.
Mới đây cùng với Nguyễn Thế Quang, tác giả tiểu thuyết Nguyễn Du, đến thăm Bảo tàng Nguyễn Du ở Tiên Điền, tôi có nói chuyện này với cô Vinh, hướng dẫn ở đấy. Thấy bảo tàng có bán cái đĩa Mai Hạc “mai là bạn cũ, hạc là người quen”, truyền rằng của Nguyễn Du cho làm ở Quảng Tây (khi đi sứ qua đấy?), tôi có gợi ý nên chăng bảo tàng đúc ra ấn Phỉ thành để du khách mua về thưởng văn? Thì cũng là một dịp nhớ đến Nguyễn Du, cũng là một dịp “khích dương phong nhã” vậy.
Huy Cận cũng có kể giai thoại mà các cố lão quê anh thường kể là Nguyễn Du viết Kiều khi nằm lắc võng, được câu nào thì dùng phấn viết lên vách.
Cỏ bên trời xanh một sắc Đạm Tiên
 |
Nhà thơ Chế Lan Viên (1920-1989) |
Chế Lan Viên trong thơ gọi Nguyễn Du là Anh. Chế là một nhà thơ hiện đại, anh cũng muốn hiện đại hóa Nguyễn Du. Cứ lúc nào cũng cụ Tiên Điền, làm Nguyễn Du và Truyện Kiều xưa cũ đi chăng? Trong thế giới thi sĩ, Nguyễn Du vô cùng vĩ đại, nhưng cũng là nhà thơ cùng đi lại thân mật với mọi người, cách xa nhau bằng lễ tiết để làm gì? Cho nên viết:
Trong trăm trứng Âu Cơ, Anh trứng lép…
Chế Lan Viên chính là người yêu và viết nhiều về Nguyễn Du, và viết hay, độc đáo xuất thần. Trong Ánh sáng và Phù sa có bài Đọc Kiều. Đó là đọc Kiều sau kháng chiến chống Pháp.
…
Mười năm qua nay trở lại hòa bình
