Thơ Phan Duy Nhân

Tôi đọc Học phí trả bằng máu của Nguyễn Khắc Phục viết về một thời máu – nước mắt – kiên cường… của Quảng Nam, quê tôi, và gặp hình ảnh người thi sĩ thời ấy: Phan Duy Nhân. Thế mà mãi mấy mươi năm sau, tôi mới gặp người thi sĩ ấy ở TP Hồ Chí Minh, trong một bộ đồ nâu giản dị, với dáng vẻ khiêm nhường, nhỏ nhẹ của một vị “đại lão hòa thượng”.

Anh công tác tôn giáo, phụ trách Ban Tôn giáo của Chính phủ trong nhiều năm, và là một chuyên gia hiểu sâu sắc những vấn đề rất phức tạp của tôn giáo ở nước ta. Nhà văn Vũ Hạnh gặp anh, cũng nói: cũng hiếm có một người như vậy!

Thì ra anh quê gốc ở Quảng Trị, nhưng sống và hoạt động chủ yếu ở Quảng Nam – Đà Nẵng. Thoát ly đi kháng chiến, nhiều lần bị địch bắt giam, lâu nhất là ở nhà tù Côn Đảo. Được trao trả, rồi tham gia chiến dịch giải phóng Tây Nguyên 1975…

Người chiến sĩ giải phóng, người tù chính trị Côn Đảo ấy, học giả về tôn giáo ấy…, nồng nàn một tình yêu thơ, một tâm hồn thơ… Anh có thơ đăng nhiều báo, tạp chí ở miền Nam từ năm 1956, và sau đó tham gia Hội Văn nghệ giải phóng Trung Trung Bộ. Thơ anh đằm thắm nghĩa tình, đằm thắm tin yêu, câu chữ hình tượng, chọn lọc… Tôi đọc thơ anh, những câu thơ nhiều nỗi niềm trong tình yêu, tình chồng – vợ, tình cha con, đồng đội… ngời sáng một thời đạn lửa, hy sinh, thấy thơ anh đích thực là người anh và càng hiểu ta chiến thắng vì đã có được những người như vậy…

MAI QUỐC LIÊN

Cuối năm rời nhà trọ

Lòng trống không mà mưa cuối năm
Tre câm cam chịu nỗi cơ hàn
Chăn đơn đời ngủ không đành dậy
Tay vắt ngang mày đợi bóng trăng

Này lối thầm xưa ngùi kỷ niệm
Này vuông cửa sổ ngắm chiều rơi
Mai sương như khói lên đầu ngõ
Giọt nến đêm dài thêm tủi thôi…

Cau vút thân vời cao chín bậc
Thầm ru chim phượng ngủ trong lòng
Bạn bè mộng thấy dăm ba bận
Ai biết ta nằm đây nữa không?

Mơ ước xa như người đã khuất
Cam thua cau mặt lật con bài!
Mưa chiều tượng mỏi im như Phật
Từng giọt buồn rơi qua kẽ tay

Trang sách vuông khăn vài vạt áo
Vò lòng cúi mặt bước chân ra
Chỉ cầu mưa nhỏ cho đôi chút
Trời rộng xin đừng gió thổi qua…

Huế, 1962

Thư nhà

Hồi anh vượt núi về Tiên Phước
Có nhận thư em ở dọc đường
Giấy đã nhàu hoen nhiều nước mắt
Anh nhìn nhòe nét chữ em run…

Em kể:
          “Anh đi, nhà bị đuổi
Bồng con em nhớ thấy chiêm bao”
Ôm con em cũng theo lên núi
Đi kiếm anh hoài mới gặp nhau

Có khổ nghèo đi em chẳng sợ
Cái chi anh dặn cũng vâng lời
Nhưng còn anh bảo đừng thương nhớ
Đừng khóc vì anh em chịu thôi!...

Mấy lần em cũng nguôi đi được
Nhưng mỗi lần nguôi lại giận mình:
Anh của em nằm trên mặt trận
Ở nhà yên ấm hóa em quên!

(Rừng bỗng rưng rưng màu nắng nhạt
Ngùi thương theo mỗi chữ thư em)
Mơ màng nhớ tiếng tim anh đập
Có bữa bồng con thức suốt đêm!

Anh ở xa hoài đâu biết được
Bữa nay em cũng khá hơn rồi
Nghe tin mỗi trận bên mình thắng
Em thấy gần thêm những nỗi vui…

Anh đi đường sẽ bao nhiêu dặm
Em quyết dài theo một tấm lòng!
Con biết bò rồi gần đứng được
Mỗi ngày trông mỗi giống cha hơn

(Lòng anh bay bổng theo em kể
Lấp lánh trong thư những tự hào)
“Anh ạ, con cười theo tiếng hát
Biết vờn tay đón lá lao xao…

Cô chú vẫn thường hay ghé lại
Mua quà cho cháu nhắc tin anh
Mấy bác trong tù còn nhắn dặn:
Có chồng kháng chiến nhớ vui lên…!”

Em ơi chiều đó dầm chân xuống
Dòng nước sông Tranh mát rợi người
Những nụ hôn thầm trong gió núi
Gửi về có tới được xa xôi?

Trong anh một bóng cờ bay đỏ
Một biển yêu thương sóng dạt dào
Vẫn ngọt câu Kiều trong lửa đạn
Nằm hầm bí mật nhớ thương nhau

Anh qua nhiều lắm làng thiêu rụi
Khét khói bom trên xác mẹ già
Đất uất căm hờn người nổi giận
Lửa bừng trong mắt kẻ không cha

Lũ giặc càng thua càng bạo ngược
Máu còn hừng hực núi sông ta!
Chúng mình trước mắt còn gian khổ
Còn nén trong mơ một mái nhà…

Em hiểu nhiều rồi anh chỉ dặn:
Khổ buồn càng thấm nỗi đau chung
Anh tin con gái càng khôn lớn
Càng cháy trong tim ngọn lửa hồng

Anh ở ngoài này trong đội ngũ
Triệu người xông tới sức vươn tươi
Quyết làm cả nước thơm hoa đỏ
Cho những nôi con vẹn tiếng cười!...

Trưa này trong khám nằm nghe biển
Ngoài gió mênh mông gợi nhớ nhà
Em chắc đang cùng con học nói
Mỗi chiều thắc thỏm nhắc tên cha!

Con ạ, chưa làm tròn nhiệm vụ
Ở tù, ba cứ thấy băn khoăn
Bên ngoài các bác cùng cô chú
Chắc phải bù thêm lắm máu xương…

Nhớ bữa về thành, nằm bí mật
Gan bào ruột xót nhớ thương con
Mấy lần ba nóng ran trong ngực
Đêm lạnh ngang nhà lặng bước luôn!...

Thôi thế, phải còn mươi trận nữa
Sẽ về, để nắm chặt tay nhau!
Để nhìn đăm đắm vào trong mắt
Xem có ngời vui những ánh sao?

Anh nhớ điên cuồng, yêu dữ dội
Xóm làng giữa ngực, núi trong tim
Sáng hoài giữa cõi thiêng liêng ấy
Có bóng con cười cạnh dáng em!

Hầm đá Lao 2 Côn Đảo, 1969

Quán tưởng

Bài 1

Nhắm mắt để nhìn Em thật rõ
Lộng lẫy trong tôi một đóa hồng
Đêm sáng lên từ tia lửa nhỏ
Hồn tôi nắng sưởi giá băng tan…

Bài 2

Trời tuôn thác nắng xuống vai người
Giữa ngực tôi Em cũng sáng ngời
Tim hóa nam châm thì hút sắt
Em rồi thành ngọc hút hồn ai?

Hồ Tây hoa đào nở sớm

Em đến bao giờ với thủ đô
Tái tê sương giá mặt Tây Hồ
Đào ơi, anh vượt bao sông núi
Chẳng kịp về em cũng nở ư?

Phan Duy Nhân