Thơ Thanh Quế

Người liệt sĩ con của mẹ có bao giờ bằng xương bằng thịt hiện lên như thế? Cũng trong năm 1997 ấy, trái tim nhà thơ còn day dứt với một mảnh đời:

Chỉ có nhà thơ mới nghe rõ trong thăm thẳm đêm những tiếng không bao giờ nói lên đó của người vợ góa. Tới đây, ta nhận rõ một nét bút pháp Thanh Quế. Giản dị đến trần trụi, như sự thật. Nỗi đau là một sự thật. Không thể làm “văn chương” trên nỗi đau. Và hãy ngắn lại, hãy chính xác như dao cứa mỗi câu mỗi chữ. Một sự tự nhiên dày công giữa cái chứa đựng và hình thức chứa đựng. Thanh Quế đi theo bút pháp này từ dạo trẻ. Năm 1973, tại chiến trường, anh đã có một áng thơ vững chắc, bài Thăm chồng. Tôi cứ “bị” thích mãi cái tiết tấu quyến luyến được hai lần lặp lại một cách đầy nghệ thuật:

Từng chi tiết thơ đều “ăn chết” tuần tự ở các vị trí hai mươi hai câu thơ. Một mảnh sống chiến tranh nhân dân tươi rói rất Việt Nam, rất miền Trung.

Bên cạnh chiến tranh vẫn cứ ám ảnh, Thanh Quế còn viết về quê nhà, về ba má, về tình yêu, về vợ con, về những vùng đất thân thương dù xa ngắt… Anh viết về những gì thân yêu với anh và cả những gì chống lại lý tưởng cái Đẹp của anh: Những thói bạc bẽo, cơ hội, sự vô cảm, những nghịch lý sờ sờ mà lương năng một nghệ sĩ không thể bỏ qua.

Với những thi liệu thuận chiều yêu thương, dù hay nghiêng về mặt khắc khổ, thiếu hụt đau đớn, với bút pháp chân mộc, Thanh Quế đã gặt hái được cảm tình người đọc:

Vì đó là quê hương, nên càng thương chớ sao! Nhưng hôm nay, có những thứ, những trò vè, những người ngợm không thể thương được, thì mình làm thơ thế nào đây nhỉ? Không viết luận chiến, tung ra những chùm câu như móc thép có sức cào xé kiểu Maiakôpxki, Thanh Quế vẫn trầm tĩnh, dằn vặt trữ tình:

Vẫn sòng phẳng tính công dân và vẫn đảm bảo nỗi buồn vĩnh cửu thi sĩ. Anh trình bày nỗi mệt mỏi chính là để cảnh báo cái xấu cái ác đã tới mức lớn thế lực, đã áp đảo chúng ta như những lớp sóng thừa cơ.

Càng ngày Thanh Quế viết càng cô chắt, sự kìm nén càng bình tĩnh, tự nhiên. Anh hiến cho bạn đọc đã lớn tuổi như tôi một bài học hữu ích, thấm thía mà nhẹ nhõm về ứng xử trước tình thế duy nhất của đời một con người, một kẻ cầm bút (Ngày ngắn, Nhà thơ, Hành trang).

Những câu thơ Trước nhà em sông Vu Gia thật đẹp, tràn đầy tình yêu, ân nghĩa, thiên nhiên:

đã rời bỏ Thanh Quế cùng với tuổi trẻ từ dạo năm 1974. Bây giờ anh giấu chất thi sĩ sung mãn dàn ra mặt ấy vào đáy sâu ký ức. Thanh Quế chiến đấu cho thơ mình bằng thứ ngôn ngữ ít cách điệu, hay nói thật chính xác là anh cách điệu bằng thứ ngôn ngữ sát sạt đời sống, sâu xa ẩn kín trong vỏ thô tháp - bởi đã làm nghệ thuật thì thể tất phải có cách điệu. Anh đang lao động sáng tạo khó khăn hơn để đạt tới hiệu quả nghệ thuật hiện đại một cách… cổ điển kiểu Thanh Quế.

Mỗi nhà thơ đích thị có một kênh thẩm mỹ riêng. Người đọc đi vào trúng kênh của nhà thơ ấy thì sẽ thu nhận đúng những đóng góp của ông ta. Đừng lấy gu của riêng mình áp đặt lên thơ người khác. Các nhà lý luận vẫn nói rất hữu lý về sự đồng sáng tạo của bạn đọc. Ở kênh thơ Thanh Quế, ta hãy để lòng mình lắng chìm vào sự thầm thì, cùng tác giả lắng sâu vào những nghẹn ngào kín ẩn. Một tiếng thở dài nội tâm không bao giờ cất lên.

Nhà thơ Thanh Quế qua nét vẽ của con trai Phạm Tuy An.

Và tôi cảm ơn Thanh Quế về nguồn sáng trầm dịu, khiêm nhường, trong trẻo nhà thơ đã dâng tặng cho đời.

Mùa thu Hà Nội.